CANNABIS: SOBRE O MALO E O BÓ DO PROHIBIDO

Ricardo García Mira

Poderíamos atopar moitas razón polas que a iniciativa do Governo Vasco para despenalizar o cultivo, a venta ou o consumo do cannabis tería que considerarse xusta e apropiada. Unha delas é o fracaso no intento de controlar o seu consumo. A penalización coexistíu có incremento do número de consumidores. Segue a ser a droga ilegal máis consumida da Unión Europea, e en España afecta a arredor dun 10% da poboación (máis dun 20% en xóvenes), sendo o primero país europeo en consumo desta sustancia. Nos pacientes que reciben tratamento por problemas de adicción, o cannabis é a segunda sustancia declarada, despois do alcohol. Aínda que o seu consumo tense relacionado coa aparición da psicose, non hai evidencia científica dabondo que estabreza unha relación causal, e, polo tanto a perigosidade da droga non está confirmada.

Por regra xeral, afecta a xóvenes adolescentes, que o consumen como unha droga máis, alternada có alcohol ou outras sustancias, e a adultos, cuio consumo, normalmente máis limitado, ten un carácter de compensación ou de automedicación. Un mercado regulado reduciría as ventas e o consumo entre os adolescentes, así como a súa exposición a outras drogas no mercado ilegal. A ilegalidade confire maior valor á droga e, ademáis, proporciona aos xóvenes un xeito fácil e rápido de facer cartos.

A prohibición, normalmente apoiada na desinformación e, en ocasións, en información falsa, ten esaxerado os seus perigos e a investigación científica actual non apoia a conexión coa locura noutro tempo recoñecida. Existíu moito prexuizo, proveñente dunha maior incertidume científica. Todo o mundo concorda con que, ao igual que o alcohol ou o tabaco, non é boa para os nenos, pero utilizada con moderación non ten por qué ter un impacto dañino para os individuos adultos ou para a sociedade. A súa efectividade médica ten sido demostrada en múltiples ocasións en trastornos de distinta consideración, aliviando a dor, reducindo as náuseas, ou suavizando outros síntomas para os que outros tratamentos médicos convencionais non tiveron éxito.

UN SISTEMA PARTICIPATIVO

Ricardo García Mira

Un sistema de xestión de residuos ten éxito cando a cidadanía se implica e participa. Fracasa cando a cidadanía deixa de implicarse ao detectar que o sistema non funciona, iniciándose unha retroalimentación negativa. Hai tres dimensións importantes que explican un comportamento responsable ecoloxicamente: a primeira é a confianza; a segunda, a participación e, a terceira, a responsabilidade social e política.

Con respecto á primeira, en Galicia carécese dunha cultura de confianza que permita encamiñar as decisións cara o interese común e social, con independencia dos poderes públicos e os seus propios intereses. Hai, en cambio, a cultura de que o que gana un, pérdeo o outro, resultando difícil chegar a un entendemento institucional. Con respecto á participación, esta aínda está ausente en Galicia, a diferencia do que ocorre en países escandinavos e noutros desenvolvidos: esa participación ha de lograrse a través da creación de estruturas sociais, establecendo normas, pero tamén educando, proporcionando a formación axeitada. Precísase, por último, unha responsabilidade social e política, de xeito que favoreza o traballo conxunto entre Administracións para alcanzar obxectivos comúns.

Neste senso, a conduta do cidadán segue un modelo explicativo suxeito a dous patróns de influencia: actitudinais (a consecuencia dos valores que constrúe unha sociedade a través da educación) e normativos, que se refiren a dous tipos de normas: en si mesmas (xurídicas) e persoais (as que se forman a partir da percepción que os demais -familiares, amigos, veciños- teñen da nosa conduta).

O sistema de xestión de residuos que existe hoxe en Galicia é top-down, de arriba abaixo. Estes modelos acaban facendo auga en moitos lugares, polas súas dificultades de funcionamento. Han de propoñerse sistemas máis comunitarios e participativos, creando as correspondentes estruturas de participación, nos que se implique aos cidadáns, ás asociacións, ás empresas que xestionan os residuos, a representantes políticos... A todos os axentes que participan no proceso.

FRAGAS DO EUME: ADMINISTRACIÓN E PROPIETARIOS

Ricardo García Mira

Hai uns días, mentres daba comezo o curso académico, reuníase a Administración da Xunta cos representantes dos propietarios no Consello Consultivo do Parque Natural das Fragas do Eume (no que participan a Administración autonómica e as locais, propietarios, pescadores e asociacións de desenvolvemento), que dende hai tres anos me honro en presidir. Os propietarios das terras, vítimas dunha declaración apresurada do agora entorno natural protexido, constitúen unha das maiores dificultades para a aprobación consensuada do Plan Reitor de Uso e Xestión (PRUX), ferramenta básica e necesaria para o desenvolvemento responsable das actividades que poden ter lugar neste paraxe natural único e fermoso da Europa atlántica, que o pasado ano recibiu perto de 44.000 visitantes. Os criterios de sustentabilidade han presidir calquera planificación, como así o expresa o texto elaborado polo equipo redactor. Pero nin un só dos propietarios levantou a man para amosar o seu acordo co texto, expresando o seu máis firme rexeitamento á proposta da Administración. Entre outros aspectos, os propietarios incidiron no excesivo fincapé que o texto fai nas prohibicións e a pouca énfase no positivo do plan.

Isto pon de manifesto o que é de esperar cando a protección dun territorio se fai de espaldas aos seus moradores, aos seus propietarios ou a calquera organización ou persoa con intereses lexítimos nese espazo. Calquera especialista sabe que non se pode intervir nun territorio sen unha análise exhaustiva dos aspectos que poden verse afectados, sen o obrigado contacto coas persoas que serán obxecto da intervención (a norma declarativa) e sen a integración dos intereses que hoxe se dan cita no Consello Consultivo na adopción das decisións. Non foi o que sucedeu en 1997, cando 9.125 hectáreas foron oficialmente declaradas como parque natural. Agora os pasos son máis complexos, porque en lugar de camiñar cara adiante, trátase de consensuar cara atrás, desde unha actitude que non sempre respecta a lexitimidade dos propietarios para demandaren os seus dereitos a decidir sobre o uso e destino das súas terras.

A Administración, como garante da legalidade, fai valer as súas normas, restrinxindo os movementos e limitando as actuacións dos propietarios, e tenta aproximarse a eles para xestionar pacificamente o PRUX, e isto está ben. Pero aínda debe ir máis alá, demostrando que o interese público do parque, e o uso e xestión que se faga del, debe constituír unha verdadeira oportunidade de creación de riqueza e de desenvolvemento socioeconómico que beneficie a toda a sociedade, por exemplo a través da promoción do turismo sustentable.

Finalmente, da miña experiencia permítome sinalar que a supresión de barreiras á comunicación é un paso necesario: a selección da linguaxe, a corrección do estilo e a dotación orzamentaria correspondente, contribuirán sen dúbida á apertura dun proceso inequívoco de participación nas decisións, debendo admitirse con humildade que as normas, cando supoñen un prexuízo para os cidadáns, se non hai menoscabo do entorno, tamén poden ser cambiadas, e senón, miren a rapidez coa que se cambiou a Constitución, que é a norma de todas as normas.

DE LA FRUSTRACIÓN A LA VIOLENCIA EN TOTTENHAM

Ricardo García Mira

Lo que desde hace tres días viene sucediendo en Londres empieza a preocupar. Los gobiernos nunca llegan a reconocer más problemas que los que quieren ver. Se trata de “delincuentes y van a ser llevados a la Justicia", reconocía la ministra del interior, Theresa May. El Vice-primer ministro, Nick Clegg, en la misma línea, señalaba que “solo se trata de pillaje y violencia gratuíta”. Por su parte, el alcalde de Londres, Boris Johnson, dijo que la espiral de violencia estaba “protagonizada por delincuentes, y se trata de un comportamiento criminal”. La reacción de las autoridades siempre es minimizar el problema y mostrar que para solucionarlo es suficiente con nuestro sistema legal y de seguridad.

Nada más lejos. Tottenham no es un barrio cualquiera. Está entre los barrios con mayor nivel de desempleo de Londres, con los jóvenes como principales afectados. Además, hay una historia de desencuentro entre los jóvenes y la policía que desde hace tiempo demanda un programa específico de actuación. El desempleo genera frustración, que es el caldo de cultivo de la ira; ésta, a su vez, en circunstancias críticas, genera violencia. Al margen del necesario mantenimiento de la seguridad de la población, las declaraciones parecen más inspiradas en un principio de apagar fuego con más fuego.

Algunas teorías, como la del neoasociacionismo cognitivo nos ilustran bien cómo un suceso puede actuar como instigación inicial, como parece haberlo sido el abatimiento a tiros de Mark Duggan, llevando a que las cogniciones hostiles y la ira se generen en paralelo con las tendencias a manifestarse violentamente. La conducta violenta aparece influida por el modo de procesar este suceso, acrecentada por la historia pasada que desde 1985 venía arrastrando un conflicto, más o menos latente, entre los jóvenes y la policía.

La influencia de las variables culturales y sociales no nos es tampoco ajena. Las reacciones violentas a un conflicto están influidas por normas sociales, creencias, y expectativas, que pueden organizarse como productos de subculturas dentro de una sociedad o pueden reflejar grandes influencias sociales que implican a culturas enteras.

Finalmente, otro fenómeno interesante es el de la atribución de hostilidad a la policía. El sesgo en la atribución de hostilidad a este colectivo puede ser una respuesta muy automática adquirida durante una historia transmitida de tener que defenderse uno mismo contra ataques de diversa índole. Esta automaticidad es consistente con lo que estamos presenciando en los barrios de Londres inmersos en la revuelta, donde se observa que las atribuciones hostiles aumentan con la situación de tensión social agravada por la necesidad, el desempleo y la crisis socioeconómica.

VERTEDOIROS INCONTROLADOS: INFORMACIÓN E PERSUASIÓN

Ricardo García Mira

Acabo de chegar de Aberdeen, Escocia, onde asistín a unha reunión de traballo. É a primeira vez que a visito, e case sei chegar, sen máis indicación, ao seu Punto Limpo de reciclaxe. Como viandante, deime conta rápidamente de que, se vivise alí, xa sabería onde tería que depositar os electrodomésticos se tivese que cambialos. Os británicos, neste senso, lévannos algo de vantaxe, polo menos no que se refire á información, compoñente primordial no sistema humano de adopción de decisións.

Como cada verán, asistimos á denuncia de ecoloxistas e veciños polo crecente número de vertedoiros incontrolados que proliferan nos arredores. As reclamacións demandan dos concellos o cumprimento da normativa legal sobre xestión do lixo. E non lles falta razón: a lei está para ser cumprida, e os infractores para seren sancionados, coa obriga de restaurar as áreas danadas e restablecer o equilibrio ecolóxico.

Unha segunda compoñente ten que ver coas normas e con cómo son interiorizadas para xerar condutas ambientalmente irresponsables. Aínda que a xente tende a respectar as normas, malia a súa complexidade, a conduta é parcialmente predicible na meirande parte dos casos. En especial, neste caso, coñecemos algúns factores relevantes. A compoñente normativa é importante nos procesos de adopción de decisións que utilizamos. En paralelo coa información ou coerción no respecto e cumprimento da lei, os seres humanos respondemos a unha norma "descriptiva" que nos revela o que fan os demáis, imitándoo, outra "prescriptiva" que nos proporciona chaves sobre a consideración social que conleva respectar a lei, e, finalmente, unha norma “inxuctiva" que nos achega a valoración social da infracción. Todas elas inflúen, dun xeito ou doutro, na conducta de verter sen control, e son elementos chave na xestión do discurso, a ter en conta nas campañas disuasorias e nas políticas de actuación en materia de loita contra os vertedoiros ilegais.

LA NECESIDAD DE REFORZAR LA INVESTIGACIÓN EUROPEA

Ricardo García Mira

Recientemente la Xunta de Galicia decidía contratar una empresa para captar subvenciones a proyectos europeos de I+D+i. Tal decisión implica que la Secretaría Xeral de Modernización encargaría a una consultora parte de las funciones de la Oficina de Programas Internacionales de I+D+i de la Dirección Xeral de I+D+i (OPIDi), que dirije eficientemente mi buen amigo y compañero Xavier Alcalá. Al mismo tiempo, son conocidas las declaraciones del Director Xeral de I+D+i demostrativas de que no está en la prioridad de la Xunta reforzar el papel de las Universidades fortaleciendo sus OTRIs e instruyendo a los investigadores gallegos en la búsqueda de financiación exterior.

Esto indica desconocimiento por parte de los gestores de I+D+i de la Xunta. Como sé por propia experiencia, los funcionarios de la Comisión Europea no atienden a consultores en materia de propuestas de proyectos; sólo lo hacen cuando se trata de agentes de las administraciones o de los propios participantes de los consorcios proponentes. Cabe señalar también que, en el capítulo de retornos, son las universidades gallegas las que consiguieron casi tres cuartas partes de las subvenciones europeas a lo largo de los anos que lleva en marcha el 7º Programa Marco, frente al conseguido por asociaciones empresariales y empresas del país.

La OPIDi y las OTRIs, ahora relegadas por decisión contradictoria, jugaron un papel clave en el esfuerzo de las Universidades por captar dinero europeo. Las Universidades gallegas deberían reaccionar y observar las alianzas de otras Universidades del Estado y del entorno europeo, incluso Brasil y México, para actuar juntas en Bruselas creando delegaciones, oficinas permanentes y otras infraestructuras comunes de apoyo. Los investigadores gallegos contamos con algunas ayudas públicas para preparar las propuestas europeas, intentando consolidar los Consorcios, nos nutrimos de medios formativos en la OPIDi y de información en las OTRIs, pero estas necesitan aún más refuerzo.

La Xunta acertó con la creación de la OPIDi, y también con la persona que la dirige, pero insisto en el desacierto de que los fondos que tendrían que promover las distintas acciones de ese organismo y de las OTRIs vayan destinados a la contratación de empresas que capten subvenciones. La parte más importante de la elaboración de una propuesta es su calidad científica, y ésta sólo se consigue, y se evalúa, en y desde las Universidades.

Ricardo García Mira es Coordinador del Consorcio Europeo LOCAW y del Grupo de Investigación Persona-Ambiente en la UDC. LOCAW es un consorcio europeo formado por 7 centros de investigación –Universidad de Surrey, Inglaterra; Macaunlay Land Use Research Institute, Escocia; Universidad de Groningen, Holanda; Universidad de Umea, Suecia; Universidad de Timisoara, Rumanía; Universidad de Roma ‘La Sapientza’, Italia; y Universidade da Coruña, España–, y cuenta con una financiación de 1.5M Euros para el desarrollo de la investigación “Low Carbon at Work: Modelling Agents and Organisations to achieve transition to a Low Carbon Europe” (7º Programa Marco de la Unión Europea).