ESTEREOTIPOS E EFICIENCIA

Ricardo García Mira

Eurofound, a axencia de investigación europea especializada en condicións de vida e laborais, sinala que os case 14 millóns de mozos ninis (nin estudian nin traballan) que existen en Europa lle custan á UE a suma de 153.000 millóns de euros (1,2 % do PIB da UE), en concepto de benestar e produción perdida. España, con oitocentos mil (23,1 %) entre 18 e 24 anos, é un dos países con máis porcentaxe de rapaces integrados na chamada «xeración perdida». 

Para a OCDE, Europa fracasou no contrato social cos mozos estando a risco de quedar excluídos da participación democrática da sociedade. A isto contribuíron as propostas neoliberais dos anos noventa, que acabaron destruíndo o aparato produtivo ao crear xeracións de rapaces rodeados de tecnoloxía e democracia, pero enfrontados a dificultades de infraemprego, infravaloración da formación, contratos-lixo ou supresión de dereitos laborais, coa conseguinte angustia que produce a imposibilidade de emanciparse e desenvolver un proxecto vital. 

A ausencia de formación axeitada e a dificultade de competir nun mundo laboral cambiante medra, ao tempo que aumenta a vulnerabilidade e o risco de marxinación, o que, ademais de económico, produce un impacto social. O ocio obrigatorio e improdutivo tórnase frustrante e favorece a indiferenza diante da incerteza que non deixa ver oportunidades de axuste entre a formación recibida e a demanda do mercado laboral e da sociedade produtiva. 

A crenza de que pertencen a unha xeración perdida non é compartida, non obstante, pois non pertencen a un único estereotipo. É obvio que a situación é problemática no actual momento económico, pero a investigación revela que teñen moito máis potencial do que se lle atribúe. O discurso oficial, ao situar esta categoría como inherentemente problemática, ignora a necesidade dunha maior eficiencia educativa e dun cambio na programación a favor dunha maior estimulación e adecuación ás capacidades de aprendizaxe.

PEDIR PERDÓN

Ricardo García Mira

Desde que hace tres meses el rey Juan Carlos pedía perdón a los ciudadanos por su viaje de caza a Botsuana, hemos asistido a la petición de perdón por parte de varios dirigentes, exdirigentes y representantes de los ciudadanos. Novagalicia implora el perdón de sus clientes y muestra su intención de no recurrir las sentencias desfavorables de las preferentes sobre el trato abusivo recibido por sus clientes. Hace dos semanas, José Luis Álvarez, Txelis, exjefe de ETA, a través de una carta leída por mi colega el Profesor Sabino Ayestarán (UPV) durante un seminario de la UIMP, pedía perdón a las víctimas del terrorismo «de corazón y con hondura de reflexión autocrítica». El martes, la diputada del PP Andrea Fabra pedía perdón y mostraba su arrepentimiento por su «inapropiada» expresión dirigida a la Cámara Baja (y al pueblo en ella representado), mientras se aprobaban las medidas más graves de esta ya imparable crisis.

El perdón es un proceso, una estrategia psicológica de afrontamiento que exhibe la culpa del que lo pide por el daño infligido y, sin duda, es un primer paso para la reparación. Es humano y honesto ante el que lo pide y ante los ciudadanos, pero para que sea efectivo debe ser libre y sincero, y no forzado por presiones, ya que perdería su fuerza reparadora. No perdonar puede llegar a ser hasta positivo en los casos en que perdonar podría resultar dañino, al revictimizar a aquellas personas que como las víctimas del terrorismo, los que vieron esfumarse sus ahorros en engañosas argucias financieras, o los que ven reducidos sus ingresos, permanecen ahora en situación de vulnerabilidad. El perdón por una ofensa de poca consideración puede aliviar el sufrimiento, pero puede exacerbarlo cuando el contexto es opresivo o cuando la situación en la que se produce el daño resulta tan incomprensible que llega a interpretarse como una agresión. Aunque el perdón puede ser un paso hacia la reconciliación, no perdonar puede llegar a ser tanto o más liberador.

LUME NAS FRAGAS

Ricardo García Mira

Case un 10% da masa forestal do Parque Natural Fragas do Eume desaparecía esta fin de semana baixo as lapas. Unha vez máis, o risco tórnase incomprensiblemente en dano e desolación producida polo lume implacable. O Presidente da Xunta referíase á posibilidade de que fora provocado. Non é de extrañar tal sospeita; o estudo que en 2007 levamos a cabo desde o Consello da Cultura Galega, refrexaba que un 30,4% da poboación atribuía os incendios a accións criminais intencionadas e un 22,5% a conductas irresponsables. Refrexábase tamén que o abandono dos montes, os usos das terras e a necesidade dunha política preventiva, eran para os cidadáns aspectos cruciais na loita contra o lume.

O risco nas Fragas do Eume ten unha distribución espacial e temporal, que ten que ver coa propagación e coa meteoroloxía e as épocas de perigo, e está vencellado á vulnerabilidade do territorio, que é ambiental, pola súa enorme biodiversidade, pero tamén social, porque cada vez máis cidadáns se ven afectados polas consecuencias do modelo de xestión, como o demostra o maior número de desaloxos ao que empezamos a vencellar a ocorrencia de incendios forestais. Quizáis non podemos evitar que un incendio xurda, pero se educamos á poboación, poderemos evitar a súa propagación. Fomentar a cultura forestal, da que actualmente carecemos, e unha educación sobre o territorio que garanta unha redución da intencionalidade criminal e da combustibilidade dos montes, é un obxectivo alcanzable.

Consumo, confianza e identidade

Ricardo García Mira

A crise da volta aos hábitos de consumo e deixa ver que o elemento central que fai funcionar a nosa sociedade está tocado. O sistema anima ao cidadán a manter o seu estatus de consumidor, mesmo cando a razón aconselle un comportamento máis responsable de aforro ou contención. Un regulador básico equilibra a distribución do gasto e fai que a porcentaxe do orzamento destinado a necesidades básicas sexa maior en ausencia de confianza, e menor o destinado a bens prescindibles. É o sentido común, que fai que o cidadán adopte un consumo máis “defensivo” que reduce o gasto superfluo e reaxusta o sistema mentres se recupera a confianza.

Algúns pilares vense afectados. As técnicas de creación de necesidades e de persuasión social para comprar xa non son áxiles e a publicidade e o marketing ven reducida a súa capacidade para outorgar valor simbólico aos seus produtos. Aínda resiste a identidade, a través da que moitos cidadáns sitúan no consumo a súa principal forma de identificación e categorización social. A crise ameaza con derivar nunha crise de identidade e de estabilidade do sistema que acentúa as diferenzas entre sectores sociais e actúa como contención frente ao desexo de reducir o gasto. Son tempos de desequilibrio que revelan tamén graves desaxustes éticos e financieiros, pero proporcionan oportunidades para reorientar as nosas conciencias, aspiracións e expectativas cara a outros modelos de organización social.